تاریخچه هواپیمایی و اولین هواپیمای ایران

اولین هواپیما در ایران

اگر تا به حال از خود پرسیده اید اولین هواپیما در ایران کی، چگونه و توسط چه کسی پرواز کرد و اگر در متون تاریخی گشتی بزنیم، متوجه خواهیم شد که اولین هواپیما در آسمان تهران و در زمان قاجار دیده شد اما به نظر شما چه شخصی مسئول هدایت آن بود و اصلا هدف این پرواز چه بود؟

کوزمینسکی، خلبان لهستانی - Kuzminski, Polish Pilot

در زمان احمد شاه قاجار به سال 1292 هجری شمسی یک خلبان لهستانی به نام کوزمینسکی به دنبال هدفی مالی، قطعات یک هواپیمای مدل بلریو11 را برای انجام حرکات نمایشی از روسیه به ایران و بندر انزلی و از آنجا به تهران آورد و همانجا قطعات را سر هم کرد و در نهایت به تاریخ 14 دی ماه 1292، اولین هواپیما در ایران به پرواز در آمد. جالب است بدانید که اولین فرود این هواپیما در میدان مشق امروزی بود که به محض نشستن هواپیما، مردم متعجب و هراسان به طرف این نقطه می آمدند.

از آن پس، این هواپیما به محوطه قصر قاجار (باغ موزه قصر فعلی) برده شد و برای مدت زمانی پروازهای نمایشی اجرا کرد. البته در جنگ جهانی اول نیز، هواپیماهای انگلیسی برای عملیات نظامی وارد ایران شدند که پس از آن، گویا آن ها هم پروازهای نمایشی اجرا می کردند. اما چیزی که مشخص بود، پروازهای نمایشی نمی توانست تا ابد جای خالی هواپیماهای دیگر را پر کند. البته نبود امکاناتی نظیر باند فرود و برخواست مشخص، فرودگاه و دیگر فاکتورهایی که یک شهر یا کشور برای اجرای پرواز احتیاج داشت نیز باعث شد که دولت وقت به فکر افتاده و به دنبال جایی برای احداث فرودگاه شود.

احداث فرودگاه

اولین هوایپما در ایران از آلمان برای ارتش خریداری شد. کاربرد این هواپیما که در سال 1301 خریده شد، امور ارتباطی و ترابری نظامی بود. اما مشکل مکانی برای فرود و تیک آف هواپیماها هنوز حل نشده بود.  در ابتدای همین سال، 10 نفر از افراد نظامی از جمله نایب دوم محمدباقر افشارطوس، معین نایب ابراهیم بیات ماکویی، نایب سوم مهدیقلی قهرمانی و نایب اول مالی فرهاد میرزا را برای یادگیری فن خلبانی به شوروی فرستاده شدند. این موضوع هم قابل ذکر است که اولین فرمان تشکیل نیروی هوایی در ایران، 11 خرداد 1303 صادر شد.

در نهایت، در ماه آذر دو سال بعد از خرید هواپیما یعنی سال 1303 شمسی، پس از بررسی هایی که برای مکانی مناسب انجام گرفت، زمینی در جنوب تهران انتخاب شد تا در آن مکانی به عنوان یک فرودگاه کوچک احداث شود؛ این فرودگاه با کمک شرکت های اروپایی راه اندازی شد. منطقه انتخاب شده، اراضی مهرآباد تهران بود که برای آماده سازی خلبانان احداث شد. نخستین خلبان ایرانی با یکی از هواپیماهایی که خریداری کرده بودند، در فرودگاه قلعه مرغی فرود آمد. او که سرهنگ احمد نخجوان نام داشت، نسختین فرمانده نیروی هوایی ایران لقب گرفت.

اولین شرکت های هواپیمایی در ایران

حالا که می دانیم اولین هواپیما در ایران برای چه کسی بوده و چگونه پرواز کرده، بهتر است به سراغ اولین شرکت هواپیمایی ایران برویم. در سال 1321، جمعی از بازرگانان ایرانی به تاسیس اولین شرکت هواپیمایی حامل پرچ ایران روی آورده و نام آن را «ایرانین ایرویز» گذاشتند. از این شرکت هواپیمایی هفته ای یک بار پروازی به اروپا انجام می شد، جابجایی مسافران داخلی صورت می گرفت و همچنین به عنوان حمل بار استفاده می شود. ناوگان ایرانین ایرویز، در آن موقع از چند هواپیمای داگلاس DC3 تشکیل شده بود که مدتی بعد چند هواپیمای DC4 و ویسکانت هم به جمع آن ها اضافه شد.

پس از احداث ایرانیان ایرویز، دومین شرکت هواپیمایی ایران به نام «پرشین ایرسرویسز» یا پاس در سال 1333 در تهران تشکیل شد. این ایرلاین فعالیت خود را در زمین حمل بار شروع و بعدها به جابجایی مسافران داخلی به تهران روی آورد. حدودا 6 سال بعد، یعنی سال 1339، ایرلاین پاس اقدام به اجرای پروازهای بین المللی به مقاصد اروپایی کرد. مسیرهای پروازی این شرکت هواپیمایی شامل تهران-لندن، تهران-پاریس، ژنو-تهران و برکسل می شد که توسط هواپیماهای DC7 انجام می گرفت.

به انتهای سال 1340 یعنی 5 اسفند که برگردیم، زمانی را خواهیم دید که شرکت ایرانین ایرویز و پرشین ایرسرویسز با همدیگر ادغام شده و شرکت هواپیمایی ملی ایران (هما)، با نام بین‌المللی ایران ایر (IRAN AIR) تأسیس شد. هما یک شرکت ملی بود که تمام امکانات و پرسنل دو شرکت را در اختیار گرفت. ناوگان هما متشکل از هواپیماهای داگلاس دی‌سی 3، دی‌سی 6، ویکرز ویسکونت و آورویورک بود.

طرح آرم شرکت هما برگرفته از سرستون همای تخت جمشید است که دارای سر عقاب، گوش های گاو و یال های اسب می باشد. طراحی این لوگو توسط ادوارد زهرابیان انجام گرفت و از آن پس این هما به رنگ آبی پررننگ روی دم هواپیما که یک نوار به رنگ آبی نیز در بالای آن وجود دارد، دیده می شد. جالب است بدانید که در سال 2013، آژآنس خبری حمل و نقل هوایی (Skif)، لوگوی هواپیمایی هما را به عنوان برترین لوگوی شرکت های هوایی جهان به خاطر جذابیت، سادگی و شفاف بودن پیام آن، انتخاب کرد.

اولین پرواز در ایران توسط شرکت هما که توسط هواپیمای جت برگزار شد، با استفاده از یک  بوئینگ 100-727 به مقصد بیروت به سرانجام رسید. پس از این پرواز، هما دیگر هواپیماهای جت نظیر بوئینگ 100-737 و 747 از نوع 100، 200 و اس پی را خریداری کرد.

این هواپیمایی از میانه دهه 70 میلادی، پروازهای زیادی را به مقاصد اروپایی انجام داد به طوری که در این زمان، تنها در مسیر تهران-لندن بیش از 30 پرواز در هفته صورت می گرفت. در سال 1356 نیز شرکت هما شش فروند هواپیمای ایرباس مدل A300 را خریداری کرد. جالب است بدانید که در سال های پایانی دهه 70، هواپیمایی ملی ایران رو به رشدترین شرکت هواپیمایی جهان شناخته شد و همچنین این ایرلاین در سطح جهانی یکی از ایمن ‌ترین، مدرن ترین و البته پر درآمدترین شرکت های هواپیمایی به شمار می رفت.